Co oznacza zrównoważony rozwój w przypadku cmentarzy? Czy sprowadza się tylko do odpowiedniego zagospodarowania odpadów? Poznaj nowy paradygmat dla cmentarzy przyszłości.
Cmentarze są nie tylko miejscem wiecznego spoczynku osób zmarłych. Reprezentują głęboki dialog między życiem a śmiercią. To tu mają miejsce rytuały, których celem jest osiągnięcie ukojenia przez osoby, które opłakują zmarłych. To tu pielęgnujemy pamięć oraz oddajemy refleksji się nad życiem i śmiercią, zyskując głębsze zrozumienie naszej własnej podróży przez życie, ucząc się doceniać piękno istnienia.
“Campus Vivorum” | Copyright: Karres en Brands
Dziś, bardziej niż kiedykolwiek, cmentarze odgrywają kluczową rolę w promowaniu zrównoważonego rozwoju i dobrostanu społecznego zgodnie z siedemnastoma Celami Zrównoważonego Rozwoju ONZ (SDGs) przy czym chodzi tu nie tylko o zużycie zasobów naturalnych i sposób pielęgnowania terenów zielonych oraz nagrobków, ale o szerszy kontekst zmian kulturowych w zakresie bardziej zrównoważonych praktyk pogrzebowych i tworzenia cmentarzy przyszłości, które są miejscem spoczynku dla zmarłych i miejscem spędzania czasu dla żywych.
Jako redaktor naczelna magazynu THANOS, oficjalnego magazynu Światowej Federacji Organizacji i Firm Pogrzebowych FIAT-IFTA, miałam przyjemność wielokrotnie spotkać się i rozmawiać z wyjątkową specjalistką w zakresie zrównoważonego rozwoju – Nurią Capdevila, założycielką & CEO Circle Corporation z Hiszpanii.
Jesteście ciekawi co oznacza zrównoważony rozwój w przypadku cmentarzy? Czy sprowadza się tylko do odpowiedniego zagospodarowania odpadów i poszanowania zasobów naturalnych?
Zapraszam do przeczytania rozmowy na temat nowego paradygmatu dla cmentarzy.
Katarzyna Supa: W niektórych krajach za zrównoważony pod względem poszanowania środowiska naturalnego uważa się taki cmentarz, który segreguje odpady i zachęca rodziny zmarłych do kupowania zniczy i dekoracji z umiarem, do sięgania po znicze wielokrotnego użytku lub elektryczne oraz do dekorowania grobów świeżymi kwiatami, a nie sztucznymi. Rozumiem, że to tylko kropla w oceanie jakim jest koncepcja zrównoważonych cmentarzy i powinniśmy pójść znacznie dalej? Co należy rozumieć pod pojęciem cmentarza przyjaznego dla środowiska, spełniającego założenia zrównoważonego rozwoju nakreślone przez ONZ?
Nuria Capdevila: Koncepcja zrównoważonego cmentarza cieszy się coraz większym zainteresowaniem na całym świecie. Z mojej perspektywy idealny cmentarz powinien być skoncentrowany na ludziach, zrównoważony w oparciu o wszystkie cele określone przez ONZ, rezylientny, super wydajny i cyrkularny, a jego przestrzeń powinna być dla Rodzin regenerująca, sprzyjająca wyciszeniu lub odzyskiwaniu energii życiowej. Choć obecnie może się to wydawać utopią, jestem przekonana, że nadejdzie czas, gdy ta wizja się urzeczywistni, zgodnie z trendem już obserwowanym w wielu europejskich miastach i na całym świecie.
Obecnie jesteśmy świadkami rosnącej różnorodności rytuałów pogrzebowych – od tradycyjnego pochówku po kremację, kriokonserwację, kompostowanie ciał i wiele innych alternatyw. Istotne jest, abyśmy starali się zintegrować wszystkie te opcje w bardziej inkluzywnych cmentarzach, które staną się miejscem różnych obrzędów i praktyk pogrzebowych. Elastyczność ta ma kluczowe znaczenie dla uhonorowania indywidualnych przekonań i życzeń, zwłaszcza w jednym z najbardziej wrażliwych momentów życia – śmierci.
Zmiana w kierunku bardziej zrównoważonych cmentarzy służyć ma również zdrowiu psychicznemu i budowaniu społeczności świadomie dbających o środowisko przyrodnicze. Chodzi o to, by uświadomić sobie / nam, że jako ludzie jesteśmy silnie połączeni z naturą na poziomie emocjonalnym, że obcowanie z nią pozytywnie wpływa na nasze emocje. Współczesne projektowanie cmentarzy powinno więc uwzględniać zarówno uhonorowanie przeszłości (pamięci o naszych przodkach, kamieniach milowych w naszej historii, rytuałach, dziedzictwie i zbiorowej tożsamości), jak i interakcję z teraźniejszością oraz myślenie o przyszłości. Wymaga to przyjęcia szerokiej perspektywy i dostrzeżenia pełnego wachlarza wyzwań, jakie się z tym wiążą.
W przypadku cmentarzy przyszłości (neo cmentarzy) podstawową ideą jest projektowanie, które priorytetowo traktuje rewitalizację systemów podtrzymujących życie. Oznacza to, że praktyki cmentarne powinny oddawać środowisku i społeczeństwu więcej zasobów, niż same zużywają lub zrównoważyć swój negatywny wpływ na nie. Wykracza to daleko poza samo uwzględnienie emisji CO2. Chodzi bardziej o holistyczne podejście, w którym korzyści ekologiczne, społeczne i kulturowe, zapewniane przez te cmentarze, znacznie przewyższają wszelkie powiązane koszty, przyczyniając się do ogólnego dobrobytu społeczności i środowiska.
K.S.: Dlaczego obieg zamknięty i zrównoważony rozwój są ważne w przypadku cmentarzy?
N.C.: Cyrkularność i zrównoważony rozwój na cmentarzach mają kluczowe znaczenie w świecie, w którym 50% populacji mieszka na obszarach miejskich, które generują 85% globalnego PKB i zużywają 75% zasobów naturalnych (dane wg worldbank.org oraz Fundacji Ellen Macarthur z 2017 r.). Miasta znajdują się pod presją. Pomimo napięć infrastrukturalnych, każdego roku przyciągają tysiące ludzi w poszukiwaniu lepszych miejsc pracy, większej dostępności usług i kultury. Cmentarze, historycznie zlokalizowane poza miastami, muszą na nowo zdefiniować swoją rolę, jaką pełnią dla lokalnej społeczności. Są one obecnie uważane za niezbędne dla zrównoważonego rozwoju i życia społeczności, wykraczając swoją funkcją poza bycie jedynie miejscem ostatecznego spoczynku. Cmentarze mogą stanowić przestrzeń wyciszenia, kultu i refleksji dla mieszkańców miast. Mogą również promować medytację, działalność artystyczną i kulturalną, wzbogacając nasze miasta i przyczyniając się do bardziej zrównoważonego i znaczącego środowiska dla wszystkich.
K.S.: Kilka razy wspomniałeś o koncepcji neo cmentarzy. Czym one są?
N.C.: Neo cmentarze pojawiły się jako innowacyjna koncepcja, która na nowo definiuje nasze relacje ze śmiercią i rytuałami pogrzebowymi. To takie nekropolie, w których projektowaniu lub przeprojektowaniu uwzględniono kwestie zrównoważonego rozwoju, wydajności przestrzennej, współczesnego wzornictwa i nowych praktyk pogrzebowych. W przeciwieństwie do tradycyjnych cmentarzy, neo cmentarze opierają się na trzech podstawowych filarach, które głęboko zmieniają nasze spojrzenie na koniec życia:
- Ewolucja pojęcia śmierci i umierania: neo cmentarze celebrują życie, akceptują praktyki ekologiczne i postrzegają śmierć jako część naturalnego cyklu.
- Symbolika: wykorzystują technologię do utrzymywania wirtualnej więzi z osobą zmarłą, dzielenia się wspomnieniami i utrwalania pamięci.
- Międzykulturowość: uwzględniają różne wierzenia i praktyki kulturowe, posiadają obszary dla grup społecznych o różnych potrzebach, promując różnorodność i integrację w procesie żałoby.
K.S.: Jeśli jako zarządca cmentarza chciałbym przekształcić cmentarz w bardziej zrównoważony lub stworzyć go od podstaw, co powinienem zrobić?
N.C.: Cmentarz o obiegu zamkniętym uwzględnia zasady gospodarki o obiegu zamkniętym we wszystkich swoich funkcjach, tworząc z założenia dostępny i różnorodny system “miejski”. Cmentarze te dążą do eliminacji odpadów, utrzymują aktywa w ich maksymalnej wartości i są wyposażone w technologie cyfrowe. Cmentarz spełniający założenia gospodarki obiegu zamkniętego jest przestrzenią przyjazną różnym rytuałom, dba o bioróżnorodność oraz służy pokrzepieniu lokalnej społeczności. Wskazałabym 4 zasady, którymi mogą kierować się zarządcy cmentarzy tworząc zrównoważone ekonomicznie i społecznie cmentarze przyszłości:
- Zainspiruj się naturą: myśl w kategoriach całego ekosystemu i jego zdolności do regeneracji.
- Zmień zasady: zamiast podchodzić do zarządzania nekropolią zerojedynkowo, wyobraź sobie system, w którym wspólne zasoby są naprawdę dzielone, dzięki czemu są dostępne dla wszystkich i sprzyjają równym szansom dla wszystkich. Przykładem będzie bezpłatny obszar rozsypywania prochów lub przestrzeń poświęcona pamięci dzieci nienarodzonych.
- Skoncentruj się na społeczności lokalnej: twórz wartość w społeczności lokalnej, dbaj o ponowne wykorzystanie zasobów na poziomie lokalnym.
- Adaptuj się do zmian: twórz struktury i procesy związane z zarządzaniem cmentarzem, które mogą dostosować się do okoliczności zmieniających się w czasie.
Wierzę, że korzyści płynące z gospodarki o obiegu zamkniętym na cmentarzach, takie jak zmniejszenie emisji dwutlenku węgla, zwiększenie bioróżnorodności, pozytywny wpływ na zdrowie i określenie jasnych funkcji cmentarzy przyszłości, przyniosą korzyści nie tylko zarządcą cmentarzy, ale przede wszystkim osobom, które będą je odwiedzały.
Przykład z Europy
Pierwsze na świecie eksperymentalne laboratorium służące kreowaniu cmentarzy przyszłości, “Campus Vivorum”, otworzono 29 czerwca 2023 r. w Süßen w Badenii-Wirtembergii w Niemczech. “Campus Vivorum” nie jest typowym cmentarzem, ale raczej koncepcją / “showroomem”, gdzie można przyjrzeć się rozwiązaniom i je przetestować, zanim zostaną one zaimplementowane na istniejących lub dopiero powstających cmentarzach. Jego celem inspirowanie władz miejskich, administratorów cmentarzy oraz nas wszystkich.
W centrum uwagi twórców “Campus Vivorum” leży głębokie skupienie się na procesie żałoby i potrzebach tych, którzy odwiedzają miejsca ostatniego spoczynku swoich bliskich, szukając tam ukojenia dla swojego smutku i tęsknoty oraz przestrzeni do refleksji i pielęgnowania wspomnień. Projekt koncentruje się na pokazaniu, w jaki sposób nowoczesne cmentarze mogą służyć jako przestrzeń terapeutyczna. Stanowi odpowiedź na zmieniające się zwyczaje pogrzebowe – w Niemczech na przykład zauważalny jest wzrost zainteresowania anonimowymi formami pochówków, które zdaniem psychologów mogą zakłócać proces żałoby.
“Campus Vivorum” pokazuje, jak cmentarze powinny być (prze)projektowane w przyszłości, aby lepiej wspierały przeżywanie żałoby, uwzględniając różne potrzeby, oczekiwania i wymagania w różnych sytuacjach życiowych, ze szczególnym uwzględnieniem rodzin z dziećmi, osób z ograniczeniami ruchowymi osób starszych i osób z demencją. Na powierzchni 6000 m² zaprojektowano kilka rodzajów obszarów doświadczalnych – jednym z nich jest “Ogród Zmysłów”. Powstał z myślą o osobach niepełnosprawnych ruchowo (dostępność bez barier architektonicznych) i osobach z demencją (stymulowanie pamięci za pomocą zapachów i struktur). W całym kompleksie znajduje się wiele zielonych, naturalnych przestrzeni, które zachęcają do wyciszenia, medytacji, kontemplacji, ale także przestrzeni, które zachęcają ludzi do spotkań i wspólnego spędzania czasu. Innym aspektem jest umożliwienie odwiedzającym cmentarz indywidualnej kreatywności w wyrażaniu żałoby – osoby odwiedzające bliskich na cmentarzu mogą napisać swoje przemyślenia na specjalnej tablicy lub “wysłać” wiadomość poprzez umieszczenie jej w specjalnej skrzynce pocztowej.
“Campus Vivorum” jest efektem wieloletnich badań przeprowadzonych w Niemczech i Austrii nad psychologicznym znaczeniem miejsca spoczynku w procesie żałoby, badań nad tym, co pomaga w radzeniu sobie z żałobą i, co pomaga przekształcić ból straty w pełne miłości wspomnienie. Dla wielu osób szczególnie pomocne jest wyrażanie smutku blisko zmarłego, czyli bezpośrednio przy jego grobie, w sposób bardzo indywidualny. Stąd akcent na indywidualne rytuały takie jak złożenie tuż przy grobie osobistych wiadomości, kwiatów czy przedmiotów, kojącą aranżację sprzyjającą wyciszeniu, obserwowaniu natury, wyostrzeniu zmysłów.
Jeśli wpis był dla Ciebie interesujący, zostaw serduszko poniżej.
Artykuł powstał na bazie wywiadu opublikowanego w magazynie THANOS 4/2023 w listopadzie 2023 roku.
Niniejszy tekst stanowi opracowanie autorskie. Podlega ochronie na mocy Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych
z dnia 4 lutego 1994 r. Kopiowanie całości lub fragmentów bez zgody autorki jest zabronione.